ΤΑ ΦΩΤΑ (ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ)

Σήμερα σας γράφω για μερικά έθιμα των Φώτων ή αλλιώς, Θεοφανείων. Πέρασαν, αλλά χθες δεν ευκαιρούσα...

Μερικά από αυτά τα έθιμα χάνονται στις μέρες μας...

Ο μεγάλος αγιασμός γίνεται ανήμερα τα Θεοφάνεια στις 6 Ιανουαρίου. Μια μεγάλη πομπή σχηματίζεται και παίρνει το δρόμο που οδηγεί στη θάλασσα ή σε κάποιο ποτάμι ή λίμνη, μπορεί και σε μια δεξαμενή. Μπροστά τα εξαπτέρυγα, πίσω οι παπάδες με τα καλά τους άμφια, ύστερα οι αρχές του τόπου και παραπίσω το πλήθος. Στις πόλεις η πομπή γίνεται πιο πλούσια με τη μουσική και τη στρατιωτική παράταξη.

Όταν γίνει ο αγιασμός, ρίχνει ο παπάς το Σταυρό στο νερό, πραγματοποιώντας έτσι τον Αγιασμό των Υδάτων.

Σε μερικά μέρη της Ελλάδας, ανήμερα των Φώτων, αφήνουν τρία άσπρα περιστέρια ελεύθερα να πετάξουν μόλις ρίξουν το σταυρό, που συμβολίζουν την Αγία Τριάδα, και το Άγιο Πνεύμα που φανερώθηκε όταν ο Ιησούς βαφτιζόταν στον Ιορδάνη Ποταμό.Το πιάσιμο του Σταυρού γίνεται από κολυμβητές, τους λεγόμενους Βουτηχτάδες, κατά την τελετή της Κατάδυσης του Τιμίου Σταυρού. Νεαρά κυρίως άτομα βουτούν στα παγωμένα νερά για να πιάσουν τον Σταυρό και να λάβουν την ευλογία του ιερωμένου, αλλά και να δεχθούν τις τιμές και τις ευχές των συντοπιτών τους. Οι καμπάνες ηχούν χαρμόσυνα, το ίδιο και οι σειρήνες των πλοίων. Όλοι οι πιστοί πίνουν με ευλάβεια από τον αγιασμό, συμβολικά με τρεις γουλιές, και ραντίζουν μ’ αυτόν τα σπίτια, τα δέντρα, τα χωράφια και τα ζώα τους.

Αυτό είναι το κυριότερο έθιμο των Φώτων.

Για τα Φώτα ο λαός πιστεύει πως είναι η γιορτή που φεύγουν οι καλικάντζαροι γιατί φοβούνται την αγιαστούρα του παπά. Ο τρόμος τους αρχίζει από την παραμονή των Φώτων που γίνεται ο μικρός αγιασμός. Γι'αυτό και το έθιμο του λαού λέει:

<<Στις πέντε του Γενάρη

Φεύγουν οι καλικαντζάροι

Αλλά ο μεγάλος τους τρόμος είναι τα Φώτα.

Φεύγουν τότε λέγοντας:

Φεύγετε να φεύγουμε
κι έφτασε ο τουρλόπαπας
με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του...>>

Η εορτή των Θεοφανίων περικλείει άλλωστε και πολλές εκδηλώσεις που αποτελούν διαιώνιση αρχαίων ελληνικών εθίμων. Ο Αγιασμός στη χώρα μας έχει και την έννοια του καθαρμού, καθώς και της απαλλαγής του ανθρώπου από την επήρεια των δαιμονίων. Η τελευταία αυτή έννοια δεν είναι αυστηρά χριστιανική, αλλά έχει τις ρίζες της στην αρχαία λατρεία.

Ένα άλλο έθιμο που επικρατεί μέχρι και σήμερα, είναι ότι ανήμερα των φώτων σε κάθε σπίτι οι νοικοκυρές ζυμώνουν ψωμί το οποίο ονομάζεται φωτίτσα.

Το γλύκισμα της ημέρας των Φώτων, που ετοιμάζουν οι νοικοκυρές είναι τα ξεροτήγανα (τύπος λουκουμάδων). Κατά το έθιμο, τα παιδιά όχι μόνο τρώνε αλλά ρίχνουν και στη στέγη του σπιτιού ξεροτήγανα για να τα βρει ο Καλικάντζαρος να φάει και να φύγει.

Υπάρχει μια δοξασία του λαού μας που αναφέρει ότι το βράδυ της παραμονής των Φώτων στις 12 τα μεσάνυχτα, ανοίγουν τα ουράνια και πραγματοποιούνται όλες οι ευχές των ανθρώπων.

Σε πολλά μέρη, το βράδυ της παραμονής των Φώτων, οι νοικοκυρές μαζεύουν τη στάχτη από το τζάκι και το πρωί πριν πάνε στην εκκλησία τη ρίχνουν ολόγυρα στις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, επειδή, όπως πιστεύουν, τη στάχτη του Δωδεκαημέρου έχει τη δύναμη να διώξει και να προφυλάξει το σπίτι από το κακό. Οι γεωργοί αυτή την στάχτη την βαστούν και την ανακατεύουν στον σπόρο, για να έχουν καλή σοδειά.


Σε άλλα μέρη, παραθαλάσσια, οι νοικοκυρές την ημέρα των Φώτων κατέβαζαν τις εικόνες από το εικονοστάσι, τις έπαιρναν μαζί τους στην εκκλησία και μετά στη θάλασσα, που πήγαιναν να ρίξουν το σταυρό. Όταν ο παππάς έριχνε το σταυρό στη θάλασσα και κάποιοι έπεφταν να τον πιάσουν, οι γυναίκες με μια νεροκολοκύθα έπαιρναν θαλασσινό νερό αμίλητες από 40 κύματα. Ύστερα με βαμβάκι έπλεναν τις εικόνες. Το νερό αυτό μετά το πήγαιναν στην εκκλησία και το έχυναν σε κάποιο σημείο που δεν πατιόταν.
Σε άλλα πάλι μέρη μαζί με τις εικόνες έπαιρναν το υνί, την τσάπα και άλλα γεωργικά εργαλεία και τα έπλεναν με αρμυρό νερό που το θεωρούσαν αγίασμα. Έπαιρναν και θαλασσινό νερό και το ρίχνανε μέσα στο σπίτι.
Στην Κορώνη της Πελοποννήσου, άνοιγαν τα βαρέλια με το καινούριο κρασί των Φώτων, αφού τους έριχναν αγιασμό που έφερναν από την εκκλησία. Μαζεύονταν όλοι οι συγγενείς και ασήμωναν το βαρέλι που θα άνοιγαν, με πρώτο τον νοικοκύρη που κολλούσε με μαστίχα πάνω στο βαρέλι ένα δεκάρικο ή εικοσάρικο. Ο νοικοκύρης στη συνέχεια έβγαζε μεζέ, πίνανε από το νέο κρασί και γλεντούσανε.

Αυτά είναι μόνο μερικά από τα έθιμα των φώτων... Ελπίζω να σας άρεσαν... Α! και μη ξεχάσουμε τους Γιάννηδες και τις Ιωάννες που γιορτάζουν σήμερα! Χρόνια Πολλά!